नानक नाम चढ़दी कला, तेरे भाने सरबत दा भला

  शीख समाजाचे संस्थापक श्री गुरू नानक देवजी यांची ५५२ वी जयंती निमित्त सर्वाना शुभेच्छा. गुरु नानक देवजी यांचा जन्म कार्तिक पौर्णिमाच्या दिव...

 

शीख समाजाचे संस्थापक श्री गुरू नानक देवजी यांची ५५२ वी जयंती निमित्त सर्वाना शुभेच्छा. गुरु नानक देवजी यांचा जन्म कार्तिक पौर्णिमाच्या दिवशी, लाहोर पासून पश्चिमेस ६५ किलोमीटर लांब इ.स. 1469 मध्ये सध्या पाकिस्तान मध्ये असलेल्या तल्वंदी या गावात झाला. श्री गुरू नानक यांनी प्रादेशिक भाषा, पर्शियन आणि अरबी शिकले. त्यांचा 1487 मध्ये लग्न झाले आणि त्यांना दोन मुलं, श्रीचंद आणि लख्मीदास होते.

त्यांच्या मेहुण्याचे आग्रहाने त्यांनी सुलतानपूर येथील राज्यकर्ते दौलत खान लोधी यांच्या येथील किराण्याच्या दुकानात नोकरी केली. यावेळेस दुकानात त्यांना १३ हा अक्षर आला की सब तेरा तेरा असे म्हणत ते सगळ्या ग्राहाकांना सर्व काही मोफत देऊ लागत आणि तेव्हा पासून १३ हा आकडा सर्व शीख पंजाबी समाज शुभ मानतात. या ठिकाणी श्री नानक देवजी यांचा भाई मर्दाना, मुस्लिम मध्य युगीन भाट आणि शाहीर यांच्या बरोबर संपर्कात आले.

 गुरू नानक देवजी 12 वर्षांचे होते त्यावेळेस त्यांचे वडील मेहता कालू यांनी वीस रुपये दिले आणि त्यांना व्यवसाय - सच्चा सौदा करण्यासाठी सांगितले. गुरू नानक देवजी यांनी सर्व पैश्याचे अन्न आणि कपडे  विकत आणले आणि संत आणि गरीबामध्ये त्यांनी वितरित केले. वडिलांनी व्यवसायचे काय झालं असे विचारले तेव्हा? ते म्हणाले मी गरीब आणि संतांना अन्न आणि कपडे दिले, आणि तिथे खरे व्यवसाय "सच्चा सौदा" केले असे उत्तर दिले.  आज या ठिकाणी सचा सौदा हा गुरूद्वारा आहे. त्या दिवसापासून शीख समाजात लन्गरची प्रथा सुरू झाली.

इ.स. 1496 मध्ये गुरु नानक यांना साक्षात्कार झाले आणि त्यांचे पहिले विधान होते की "ना कोणी हिंदू, ना कोणी मुसलमान" ते त्यांचे संदेश यात एकच कर्तार आणि एकतेवर भर देण्यांत आला. भाई मर्दाना यांच्या सोबत, त्यांनी धर्मप्रचारतार यात्रा सुरुवात केली.

त्या वेळा प्रवास करणे धोक्यचे होते परंतु  त्यांनी संपूर्ण देशात आणि प्रदेशात देखील पाच लांब यात्रा केल्या. त्यांनी त्यावेळेस ओळखले जाणारे सर्व धार्मिक स्थळे आणि उपासना केंद्रे यांना भेट दिली. एक वेळी ते गरीब कारागीर भाई लालो यांच्या कडे वास्तव्य करून त्याच्या घरी भाकरी अर्जित केली त्यावेळेस त्यांनी एक उच्च जातीचे श्रीमंत जमीनदार, मलिक भागो याचे आमंत्रण नाकारले,  त्यामुळे श्री मलिक भागो हे नाराज झाले. यावेळेस श्री गुरू नानक देवजी यांनी भागोच्या घरचा पंचपक्वानातील खरखरीत अन्न आणि  लालो च्या झोपडी मधील चपाती हातात दाबली. लालो यांच्या कडक घामाच्या चपातीतून दूध आणि भागो च्या अनापासून रक्त निघाले. गुरुजीचे वचन प्रामाणिक काम, तसेच शोषण करणाऱ्याचा धिक्कार हे यातून दिसून आले, आणि हेच शीख समाजात मूलभूत नैतिक तत्त्व राहिले आहेत आज देखत.

आपल्या यात्रे दरम्यान त्यांनी हिंदू आणि मुस्लिम उपासना असंख्य ठिकाणांना भेट दिली. हरिद्वार येथे पूर्वेला सूर्य दिशेने गंगा पाणी देताना त्यांना लोकं  आढळले ते  लोक स्वर्गातील त्यांच्या पूर्वजांना श्र्दांजली म्हणून पूर्वेला सूर्य दिशेने गंगा पाणी देत होते, गुरु नानक देवजी पंजाब पश्चिम दिशेने पाणी द्यायला सुरु केले. त्यांच्या या कृती बद्दल जेव्हा लोक हसू लागले तेव्हा त्यांनी असे उत्तर दिले की  "गंगाचा पाणी इतक्या लांब स्वर्गात आपल्या पूर्वजांना पोहोचेल तर, मी दिलेले पाणी माझ्या शेतात, ज्या कमी लांबच्या अंतरावर आहेत जे पंजाब मध्ये आहेत तेथे तर आरामात पोहोचेल?"

त्यांनी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी प्रचार करत आयुष्याचे पंचवीस वर्षे व्यतीत केले. त्यांनी  अनेक भजन या काळात परिस्थिती आणि घटना याच्या आधारावर लिहले आहेत.  दिवसाची प्रमुख धार्मिक आणि सामाजिक समस्या आणि जोरदार प्रतिसाद उत्तरे प्रतिनिधित्व देखील यात आहेत. या यात्रा दरम्यान ते हिंदू, जैन, बौद्ध आणि इस्लाम व  इतर धार्मिक प्रणालीचे अभ्यास केला. त्याच वेळी, त्याने भेट दिलेली ठिकाणे आणि केंद्रांवर त्यांच्या नवीन धर्म आणि अभियानाचा तसेच "एक करतारचा" उपदेश त्यांनी दिले. त्या काळात सर्व धार्मिक, सामाजिक, राजकीय आणि धार्मिक मुद्दे, पद्धती आणि संस्था त्याच्या लांब आणि कष्ट साध्य यात्रे दरम्यान गरज आणि वस्तुस्थितीच्या भजने च्या वैपुल्य स्पष्ट करते.  त्यांनी त्यावेळेस असलेले  तत्त्वे आणि प्रचलित धर्म पद्धती उलट असल्याने आणि अक्षरशः सर्व जुन्या समजुती, विधी आणि देशातील विद्यमान आळा नाकारले.

यात्रा पूर्ण केल्यावर करतारपूर पंजाब, सध्या पाकिस्तान मधील या गावात एक शेतकरी म्हणून स्थायिक झाले.

भाई गुरदास, आपल्या लेखनातून ऐतिहासिक दृष्ट्या प्रमाणित आणि विश्वसनीय आहेत. ते म्हणतात की करतारपूर येथे गुरु नानक देवजी यांनी शेतकऱ्याचे कपडे धारण केले आणि गुरूंनी शेती आणि देवाची पूजा अर्चना शुरू ठेवली. सकाळी, जपजी साहेबांचे गीत गायले जात होते. संध्याकाळी सोदर आणि आरती म्हंटली जात होती. गुरु आपल्या जमिनी लागवड आणि त्याच्या एकतेचा अभियान आणि उपदेश शुरू ठेवले . देशभरात त्याच्या अनुयायांना नानक-पंथी किंवा शीख म्हणून ओळखले जाऊ लागले. शीख मंडळीच्या व त्याचे अनुयायी धार्मिक मेळावे आयोजित होते त्या ठिकाणास गुरुद्वारा म्हणत होते. हे देखील गरिबाना करीत खाद्य ठिकाणे होते. त्याकाळी प्रत्येक शीख घरी एक धरमशाला बनले.  आज देखील सेवा ही वृत्ती शीख समाजात दिसून येते आणि नुकतेच काश्मीरमध्ये आलेल्या प्रलयात, केरळ मध्ये आलेले जल प्रलय, कोरोना च्या कठीण काळात समाजाच्यावतीने लंगरची सेवा हाती घेण्यात आली.

 गुरू नानक देवजी यांची प्रचिती आणि महानता एक वेगळी अर्थाने होते आणि त्याच्या या अभियानाला देवाने नेमले होते. त्यांच्या उपदेश दरम्यान, ते आपले साथीदार भाई मर्दाना यांना सांगतात . "ओ मरदाने, रबाब छेद, बाणी आई है." आणि त्या वेळेस गुरुनानक देवजी जेथे असत तेथे भजन - शबद गायन करीत असत.

त्यांनी संपूर्णपणे नवीन धर्म उपदेश करण्यासाठी आणि त्याच्या विश्वास, केंद्रीय कल्पना मनुष्याचा ऐक्य आणि सर्वांचे देव एकच आहे याचे प्रचार केला.  त्यांच्या जीवन दरम्यान, त्याच्या शिष्यांना एक स्वतंत्र समुदाय म्हणून ओळखले जात होते. गुरु नानकजी यांना एक नवीन धार्मिक संदेष्टा म्हणून लोकांनी स्वीकारले होते. त्याचे अनुयायी सत् कर्तार (देव सत्य आहे) या शब्दांनी एकमेकांना अभिवादन करत होते. देशाच्या लांबी आणि रुंदी ओलांडून त्याच्या विस्तृत प्रास्तविक यात्रा आणि उपदेश त्यांनी २५ वर्ष  केले. कलयुगात लोकांना तारण्यासाठी त्यांनी भूलोकावार जन्म घेतले . जी पायरीची शुरवात त्यांनी केली आणि जो पंथ त्यांनी स्थापन केले तो आजच्या काळाप्रमाणे हवे. त्यांनी दुसरे गुरु म्हणून भाई लहेंगा यांना एक नवीन नाव देऊन औपचारिक समारंभ करून, अंगद  (त्याच्या भाग किंवा फांदी), यांना त्यांची गुर-ता-गादी दिली. गुरू नानक यांनी त्यांच्या अभियानाला सर्वाधिक महत्त्व दिले. चाचणी प्रणाली द्वारे त्यांनी भाई लेहेंगा परिपूर्ण आढळले आणि त्यामुळे श्री अंगद यांना उत्तराधिकारी म्हणून नियुक्त करण्यात आले.  ते पंथासाठी नवीन होते. गुरु नानक देवजी यांनी आपले पुत्र श्रीचंद आणि लाख्मिचंद यांना गुरगदी नाही दिली.

गुरू नानक देवजी यांना एक स्पष्ट योजना आणि दृष्टी होती त्याच्या ध्येय त्याला ठरवून दिलेल्या ओळी एक स्वतंत्र आणि वेगळी आध्यात्मिक प्रणाली, म्हणून चालू केले. देशातील संदर्भात, स्पष्ट अशा आध्यात्मिक अभियान आणि समाजातील संस्थेसाठी आवश्यक अस्या गोष्टी त्यांनी केल्या. त्याच्या स्वत: च्या आयुष्यात त्यांनी दृष्टान्तात त्याच्या दिशा निर्धारित आणि नवीन धार्मिक संस्था काही पाया याच्या व्यतिरीक्त, त्याने त्याच्या समुदाय आणि धर्म विस्तार आणि संस्थेसाठी आधार निर्माण केले.

गुरु नानक देवजी यांची ५५२ वि जयंती १९ नोव्हेंबर २०२१ मध्ये असून त्यानिमित्त संपूर्ण विश्वात  कार्यक्रम आयोजित करण्यात आलेले आहेत. या निमित्त एकच अरदास, " नानक नाम चढ़दी कला, तेरे भाने सरबत दा भला", अर्थात नानक यांच्या नामाने हा शब्द शीखांना सर्व मानवतेच्या कल्याणासाठी, जगभरातील प्रत्येकासाठी समृद्धीसाठी, संपूर्ण ग्रहासाठी जागतिक शांततेसाठी सर्वशक्तिमानाला विनंती, प्रार्थना आणि विचारण्यास आमंत्रित करतो.

सर्वाना गुरु नानक जयंतीच्या हार्दिक सुबेच्छा.

हरजीत सिंग वधवा

९४२३१६२७२७